Anne Aalders over apotheek Radijs

Anne Aalders is auteur van Apotheek Radijs voor een gezond Hoogeveen. Dit boek werd in 1992 door de Historische Kring Hoogeveen uitgegeven. De hoofdrolspeler uit Publieke Werken Christof Anijs is met name gebaseerd op de persoon van apotheker Hendrik Radijs.
Bij het etentje in de bibliotheek met Thomas Rosenboom hield Anne Aalders een aantal tafelverhalen.
De verhalen zijn op deze webpagina afgedrukt. Ter aanvulling worden nog twee artikelen gepubliceerd.

Tafelverhalen in de Openbare Bibliotheek Hoogeveen

Verhaal voor de schrijfwedstrijd Libris Literatuurprijs 2000: Publieke woorden

Bij het overlijden van Frederika Bernardina Hendrika Radijs

---

Tafelverhalen in de Openbare Bibliotheek Hoogeveen
tijdens bezoek Thomas Rosenboom aan Hoogeveen, d.d. 17-1-2001
door Anne Aalders

Dames en heren,
Graag voldoe ik aan het verzoek van de heer P. van der Veen, de p.r.-medewerker van de Openbare Bibliotheek Hoogeveen, om iets te vertellen over het ontstaan van mijn Radijsboek en over de apothekersfamilie Radijs en natuurlijk de relatie daarvan met Thomas Rosenboom en met u allen.

Voor het eerste verhaal ga ik terug naar het moment en de plek waar het allemaal is begonnen. Het feit dat u hier bent, de samenstelling van dit gezelschap, het bestaan van een Christof Anijs in Publieke Werken en de oorsprong van mijn boek Apotheek Radijs voor een gezond Hoogeveen, dat alles is terug te leiden naar één gebeurtenis, waarbij het gemeentebestuur van Hoogeveen, ikzelf en een verwaarloosd graf centraal staan.

I. 1987
Voor dit verhaal gaan we terug naar 1987. In dat jaar nam de Gemeente Hoogeveen het besluit om f 1500 beschikbaar te stellen voor restauratie van grafmonumenten
Daarbij werd de Historische Kring Hoogeveen ingeschakeld als adviesgever.
Ik was destijds bestuurslid en nam op me, met een voorstel te komen.
Mijn keuze viel uiteindelijk op een zwaar verwaarloosd graf in een verder goed verzorgde hoek van de oude begraafplaats. Met moeite was onder het struikgewas en roestaanslag nog een naam te ontcijferen: RADIJS.
Het voorstel werd voorgelegd aan de toenmalige wethouder Ten Oever, nu burgemeester van Ommen.
"Mooi idee, Anne, maar je moet dit wel even toelichten in de commissie Onderwijs en Cultuur".
Ik sputterde tegen:
"Arend, ik kan niets over die familie vertellen. Ik ben geen Hoogevener, de naam zegt me niets!".
Maar de wethouder ging lachend door:
"Je bent toch bestuurslid van de Historische Kring. Zo'n man moet toch in staat zijn meer te weet te komen over een graf en een familie!!".
Deze regelrechte uitdaging heeft heel wat teweeggebracht!

Kort daarop hield ik in de commissie O & C een referaat over de familie Radijs, een half jaar later werd het familiegraf gerestaureerd,
vijf jaar nadien (1992) had ik zoveel interessant materiaal over de illustere apothekersfamilie Radijs dat er een boek over verscheen,
twaalf jaar later (1999) was daar Publieke werken
en vandaag zitten wij hier bijeen, allemaal betrokkenen, alles ten gevolge van die ene gebeurtenis in 1987.

Het zal u duidelijk zijn, waarom ik juist bij het familiegraf vanRadijs zo vele foto's liet maken. Van u allen, maar in het bijzonder samen met de burgemeester en Thomas Rosenboom.

II De geschiedenis ligt op het kerkhof (zegt een oude volkswijsheid)
Dat kan wel op gaan, want ook de volgende verhalen spelen zich daar af. We bezoeken nog eens het graf van Hendrik Radijs. Een onverzorgd graf, het gietijzeren hek is verroest en geteisterd, op de steen is nog met moeite zijn naam te lezen, al het andere is vervaagd. 71 jaar lang werd er niets aan dit graf gedaan.
Maar dat is de langste tijd zo geweest. Misschien zag u de afgezaagde boomstomp: het eerste teken van verandering. Waarom nu?

Op 27 juni 2000 werd ik gebeld door een Hoogeveense uitvaartondernemer die mij onder geheimhouding vertelde (de begrafenis was in besloten familiekring), dat de dag daarop een zekere mevrouw Frederika Radijs uit Amersfoort in Hoogeveen zou worden begraven. Hij vond dat ik dat moest weten als biograaf van de familie Radijs. Deze vrouw was de jongste van de drie kinderen van apotheker Hendrik Radijs, zij was geboren in 1906 en was dus 94 geworden.

De oplettende lezer van Publieke Werken zal het niet zijn ontgaan: de kinderloosheid van Christof Anijs en zijn Martha spoort niet met de werkelijkheid. Ondanks het feit dat Thomas Rosenboom veelvuldig gebruik gemaakt heeft van historische gegevens uit mijn Radijsboek - vooral de eerste hoofdstukken over Hoogeveen staan er vol van - is Publieke Werken niet een historische roman geworden. Daarvoor zijn vele voorbeelden aan te dragen.
Voor de goede orde moet ik daar meteen aan toevoegen dat dit door Thomas Rosenboom zelf, ook nergens wordt beweerd. Tenminste niet in de vele interviews die ik van hem heb gelezen

Terug naar 28 juni 2000. Al vroegtijdig stond ik bij de ingang van de begraafplaats. Tussen één uur en half twee zou de stoet arriveren. Groot was mijn verbazing, toen er slechts drie auto's verschenen. Twee zwarte limousines, waarvan één de lijkwagen en een kleine rode Fiat. De wachtende dragers posteerden zich naast de eerste wagen en de mij bekende uitvaartondernemer stelde zich voorop.

Toen de groep zich in beweging zette, twijfelde ik of ik mij moest aansluiten. Was dat niet te opdringerig? Ik was niet officieel uitgenodigd...Maar...Op een holletje rende ik ineens naar de rode Fiat en bleef daar als enige lopend de stoet volgen, zo'n 150 meter. Zeven begrafenismannen, drie auto's en daar achter één volger! Een komisch geheel, als in een absurdistische film. Ondanks de ernst van de toestand heb ik toen even in mezelf gelachen.

Frederika Radijs werd begraven naast haar vader Hendrik Radijs. Dat graf was nog leeg omdat haar moeder, waar het graf voor was bedoeld, in 1954 werd gecremeerd. Toen ik mevrouw Radijs enige jaren geleden de situatie uitlegde, wenste zij haar laatste rustplaats naast het graf van haar geliefde vader.
Op 28 juni 2000 werd aan die wens voldaan; een zeer klein gezelschap bewees haar de laatste eer.

Drie maanden daarna, in september 2000, dus nu vier maanden geleden, stond ik opnieuw bij de twee graven, nu met prof. dr. Hendrik de Waard uit Groningen, een kleinzoon en de naamdrager van Hendrik Radijs.

Hendrik de Waard is geen onbekende voor Thomas Rosenboom. Het heeft er zelfs nog een poosje naar uitgezien dat De Waard zijn schoonvader zou worden. Daar in Groningen werd trouwens ook de basis gelegd voor de Hoogeveense verhaallijn in Publieke Werken, doordat hij daar mijn Radijsboek vond en kennis maakte met nazaten van Radijs, waaronder een ander kleinzoon: mr. Romke de Waard.

Maar terug naar september 2000.
De heer De Waard en ik bezochten de graven om na te denken over een geschikte nieuwe grafbedekking, zowel voor het graf van Fré Radijs als ook voor het graf van haar vader. Na 71 jaar dacht de familie eindelijk weer aan Hendrik Radijs. Waarom nu?

Citaat uit de brief van prof. De Waard. "Behalve onze persoonlijke gevoelens is er nog iets anders. Het graf krijgt meer bekijks door het biografische boekje van Aalders en Thomas' laatste boek "Publieke Werken".

Wat een wonderlijke loop van gebeurtenissen!

Een kleine aanleiding met grote gevolgen!
Een familiegraf wordt aangedragen voor restauratie.
De grote gevolgen zijn:
Er verschijnen twee boeken.
Nederland leert Christof Anijs kennen.
Hoogeveen en de familie Radijs krijgen veel bekijks.
Ook het graf van Hendrik Radijs wordt gerestaureerd.

Maar wat nog veel belangrijker is: Hendrik Radijs keert terug uit de vergetelheid en krijgt na 71 jaar de aandacht en de eer die hij zo verdient. Hij staat wéér volop in het licht der belangstelling!

Met dank aan Thomas Rosenboom, die zich in de verste verte nooit gerealiseerd zal hebben dat zijn inspanningen ook nog deze grote uitwerking zouden krijgen.

Hiermee wil ik mijn bijdrage aan deze tot dusver bijzonder prettige dag afsluiten. Wel hoop ik dat dit niet het einde van de Radijscyclus zal zijn.
Volgens mij is nu weer het gemeentebestuur van Hoogeveen aan zet.
(Met Uitgeverij Querido als sponsor?)
In 2002 een Radijs-plaquette op het pand van Pet?
Of nog mooier een:
Hendrik Radijsstraat !!

Dank voor uw aandacht,

Hoogeveen, 17-01-01

Anne Aalders.

Terug

---

Verhaal voor de schrijfwedstrijd Libris Literatuurprijs 2000
van Anne Aalders

Publieke woorden

Slechts zelden werden bij een teraardebestelling zoveel belangstelling en bloemenhulde gezien als op die waterkoude dag in februari 1929, toen het stoffelijk overschot van de heer Christof Anijs aan de kille schoot der aarde werd toevertrouwd. Een schat van bloemen dekte de baar, een lijkkoets was nodig om al die sympathiebewijzen naar de laatste rustplaats te vervoeren.
De vele sprekers getuigden in hun grafreden van de grote gaven en werkzaamheid van de overledene, dewelke hij beschikbaar stelde ten bate van het algemeen belang. Men roemde zijn werkkracht en zijn liefde voor de gemeente en haar ingezetenen. Voor menigeen was hij een leidsman, een richtingwijzer en een rugsteun geweest. Velen was het gemoed vol droefheid. Met diepe eerbied hoorden zij de sprekers aan, die benadrukten dat de naam van de apotheker nog lang in dankbare herinnering zou blijven voortbestaan. Er was grote weemoed en verdriet om deze, zo plotseling uit de tijd genomen Hoogeveense persoonlijkheid.

Hoe heeft de gemeenschap van deze Drentse veenkolonie de nagedachtenis van deze illustere plaatsgenoot geëerd? Heeft zij, nu wij zeventig jaar terugzien, haar eigen zoon bedankt voor zijn energieke werkkracht en zijn altruïstische daden? Richtten de kolonisten een standbeeld voor hem op en spijkerden zij een ereplaquette aan zijn geboortehuis? Misschien een monumentje op zijn graf of werd hij postuum tot ereburger van zijn stad uitgeroepen? Er is toch zeker wel een straat, een school of een vereniging die zijn naam als dierbare herinnering verder draagt!

De grafredenaars hadden het nog zo betoond: "Hoogeveen is Anijs veel verschuldigd, we zullen dat nooit vergeten!" Maar spijts deze toezeggingen moeten we vaststellen dat deze belangenloze strijder voor de verheffing van Hoogeven tot een onbekende werd in zijn geboorteplaats. Niets herinnert nog aan hem. Christof Anijs werd vergeten!
Een trieste waarheid is nog dat zijn graf nagenoeg onvindbaar is. Nalatig onderhoud, regen en wind wisten zijn naam van de steen. Woekerende kruiden overgroeien de zandstenen zerk en het gietijzeren hekwerk is verroest en geteisterd.
Het dankbetoon van Hoogeveen, het oude Jeruzalem van het Noorden is uitgebleven. Deze orthodox gelovige plaats handelde naar het bijbelboek Matthëus: "Een profeet zal in eigen land niet geëerd worden." Ook al kent iedere regel zijn uitzondering, dit geldt in geen geval in Hoogeveen.

(Alles waar gebeurd. met dien verstande dat de echte apotheker Hendrik Radijs (1856-1929) heette.
Zie verder: Anne Aalders, Apotheek Radijs voor een gezond Hoogeveen, Historische Kring Hoogeveen, 1992.)

Voor Christof Anijs leek het lot bepaald: ook hij zou ondergaan in het moeras der vergetelheid. Ware niet Thomas Rosenboom gekomen! Deze roemruchte schrijver uit het grote Amsterdam werd getroffen door het gaan en het staan van deze bijzondere Hoogevener. In een aangrijpend relaas werd deze werker voor de mensheid aan Rosenbooms lezerspubliek voorgesteld. Zijn wel en wee mochten gloriëren in een vuistdikke pil en apotheker Anijs werd een landelijke beroemdheid.

Ad perpetuam rei memoriam.

Dank aan Thomas Rosenboom, die alleen al om die reden de Libris Literatuur Prijs heeft verdiend!.

Hoogeveen, april 2000.

Terug

---

Artikel voor De Veenmol 2000-III
(Verenigingsblad van de Historische Kring Hoogeveen)

Bij het overlijden van Frederika Bernardina Hendrika Radijs
door Anne Aalders

Op vrijdag 23 juni 2000 overleed in het Sint Pieter- en Bloklands Verzorgingshuis te Amersfoort op 94-jarige leeftijd mevrouw F.B.H. Schut-Radijs. Op de woensdag daarna werd zij begraven in Hoogeveen op de oude begraafplaats aan de Zuiderweg. Het was een begrafenis in besloten familiekring, waar ondergetekende zich bij aan mocht sluiten. Een kleine groep bewees haar de laatste eer en bracht haar naar haar laatste rustplaats. In Amersfoort was vooraf een afscheidsbijeenkomst gehouden, daarom was de begrafenisplechtigheid sober en kort.

Hoe anders was de belangstelling op diezelfde plek op 17 april 1929, toen haar vader, de bekende apotheker Hendrik Radijs (1858-1929) daar ter aarde werd besteld. "De publieke belangstelling op den doodenakker was groot. Wel 16 auto's en rijtuigen volgden de stoet, vele vrienden gingen te voet. (...) Aan het graf voerden twaalf sprekers het woord." De Hoogeveensche Courant van 20 april 1929 wijdde er een halve voorpagina aan. Nu meer dan 70 jaar later, is op de zandstenen zerk nog slechts met moeite zijn naam te lezen. Het graf aan de linkerzijde van Hendrik Radijs was ooit bedoeld voor zijn echtgenote: Frederika Bernardina Henderika van den Berkhof (1866-1954). Toen zij overleed kozen de nabestaanden echter voor een crematie.

Toen Frederika of Fré Radijs in 1991 tijdens een interview met mij hoorde, dat het graf naast haar vader niet bezet was, stelde zij meteen haar wens omtrent haar laatste bestemming bij: zij zag af van de voorgenomen crematie en wenste in Hoogeveen naast haar geliefde vader begraven te worden. Aan die uitdrukkelijke wens werd op woensdag 28 juni 2000 voldaan.

Fré ook wel Freetje Radijs (ze was klein van stuk) werd geboren op 20 mei 1906 aan de Hoofdstraat op nummer 122 in de bekende apotheek Radijs. (Dit pand werd i.v.m. nieuwbouw van de firma Pet in 1988 afgebroken.) Ze ging naar de openbare school aan de Grote Kerkstraat, eerst bij meester P. Vonk (hoofd van 1912-1916) daarna bij meester Kraal (hoofd van 1916-1927). Daar volgde ze zowel de lagere als de ULO-opleiding. Na drie jaren HBS in Meppel volgde zij een verpleegkundigenopleiding en bekwaamde ze zich verder in de gezondheidszorg. Ook stond zij enige tijd in de apotheek van de opvolger van haar vader: Johannes C. van Dijk. De aloude apotheek Radijs sinds anno 1870, was na 140 jaar één woning "opgeschoven", naar Hoofdstraat 120, waar nu nog apotheek Jansen gevestigd is.
Op 2 januari 1928 trouwde Fré Radijs met de bekende Hoogeveense huisarts Pieter Kooiman (1891-1959). Ze betrokken de fraaie nieuwe dokterswoning aan de Bentinckslaan 18, waar ze zestien jaar zou blijven wonen. In die periode werd de doktersfamilie verblijd met drie dochters: Frederika Maria (Fré jr.) in 1929, Maria Henderika (Marieke) in 1931 en Jantina Henderika (Tineke) in 1935.

Mevrouw Kooiman-Radijs runde grotendeels alleen de administratie van de dokterspraktijk en droeg zorg voor de aanschaf, c.q. vervanging van medische artikelen en apparatuur. Daarnaast was zij actief in vele verenigingen en besturen, b.v. van het vakantiekoloniehuis "Het Noorderhuis". Zij was één van de eerste Hoogeveense vrouwen die zich tot de gemeentepolitiek voelde aangetrokken, al zal hierbij wel veel invloed zijn uitgegaan van haar echtgenoot, die zeer politiek betrokken was. Dokter Pieter Kooiman had namelijk in 1931 de partij Vrijzinnig Democraten opgericht en verkreeg na de verkiezingsuitslag een zetel in de raad. In 1935 ging deze partij samen met de Liberale Staatspartij om onder de naam Onafhankelijke Democratische Kieskring (ODK) verder te gaan. In 1935 behaalden zij twee zetels: Pieter Kooiman en Salomo Polak en in 1939 zelfs drie. De derde man was J. Koning uit Noordscheschut. In dit jaar stond F.B.H. Kooiman, geboren Radijs, op de tiende plaats van de kandidatenlijst van de ODK.

De verstandhouding tussen man en vrouw in het gezin Kooiman was met de jaren steeds slechter geworden, mogelijk speelde het grote leeftijdsverschil (15 jaar) daarbij een rol. Misschien groeiden ze uiteen, omdat beiden vaak buitenshuis verkeerden en veel energie stopten in velerlei zaken. Feit is dat in 1947 mevrouw Kooiman met haar drie dochters haar intrek nam bij haar moeder in het ouderlijk huis aan de Hoofdstraat 122. Het gebeuren baarde veel opzien en bood stof voor vele verhalen in Hoogeveen.

In 1951 vertrokken moeder en dochters uit Hoogeveen, waarna Fré Radijs na haar scheiding met dokter Kooiman in het huwelijk trad met ingenieur P. Schut. Zij vestigden zich in Amersfoort, waar zij na het overlijden van haar echtgenoot haar verder leven woonachtig bleef.

Met haar overlijden is het geslacht Radijs wat betreft de Hoogeveense tak bijna uitgestorven. Het jongste kind uit het apothekersgezin Hendrik Radijs, dat deze illustere naam nog droeg, is niet meer. Er rest nog één laatste nazaat, de laatste Radijs zogezegd, namelijk Roza Radijs (geb. 1920). Zij woont in Sao Paulo (Brazilië) en is de enige dochter van de oudste zoon van Hendrik Radijs: Christoffer H. Radijs (1892-1957).

Publieke werken

De laatste tijd heeft het apothekersgeslacht Radijs nationale bekendheid gekregen, omdat de auteur Thomas Rosenboom voor zijn boek Publieke werken enkele leden van deze familie als model heeft gebruikt. Hij putte daarvoor uit het boek Apotheek Radijs voor een gezond Hoogeveen. Eén van de hoofdpersonen in het boek van Rosenboom, Christof Anijs is ontegenzeggelijk geboetseerd uit gegevens en feiten uit dat Hoogeveense boek.
Thomas Rosenboom geeft volmondig toe, dat hij dit boek als uitgangspunt en inspiratiebron voor zijn met de Libris Literatuurprijs onderscheiden roman (ad. f 100.000), heeft gebruikt.

Frederika Bernardina Hendrika Radijs heeft helaas de belevenissen van de personages uit Publieke werken niet meer kunnen lezen. Haar gezondheid liet dat niet meer toe. Ze zou er echter intens van genoten hebben. Van de minder vleiende passages die toch indirect op haar familie slaan, zou ze met haar groot gevoel voor humor en haar relativeringsvermogen geen enkele moeite hebben gehad. Het zou haar enorm hebben verheugd dat de familie Radijs zo in de belangstelling was komen te staan.
Ze mocht het niet meer meemaken.

Bronnen:
J.L. Havinga, Over Salomo Polak en hen die bij hem hoorden. De Veenmol 1989-II 62/65
Anne Aalders Apotheek Radijs voor een gezond Hoogeveen. Uitgave Historische Kring Hoogeveen, 1992.



Terug

Rosenboom in Hoogeveen --- Albert Metselaar --- Archief