Wonen in het dorp Hoogeveen
9 Het Kruis en de Huizen

We drijven naar een kruispunt van kanalen.
Cilie zingt: “Je hebt nu gezien hoe de mensen vroeger werkten in het veen.
Maar weet je al waar de eerste huizen stonden in Hoogeveen?”
“Hum, in het centrum,” zeg ik.
“Ja, daar. Maar waar?” zingt ze.
“Weet ik toch niet,” zeg ik licht geërgerd.
Cilie zingt: “Bij het Kruis. Daar staat het eerste huis.”
“O, Het Kruis ken ik wel hoor.
Dat is het drukke kruispunt bij de Hoofdstraat en Alteveerstraat,” zeg ik wijs.
“Dit kruispunt van straten in het heden, bestond uit waterwegen in het verleden,” zingt Cilie.
“Daar zijn we nu.”
“Wonen hier de rijke families?” vraag ik.
Ik hoor haar zingen: “Als je veel geld in het veen verdiend had ben je rijk.
Dan woon je in de Huizen, aan het begin van de Eerste wijk.”
“En waar wonen de gewone mensen?” vraag ik.
“Aan het water wonen was niet alleen voor de rijken.
Veel huizen stonden langs het water, de wijken,” zingt ze.
De mist komt ineens opzetten.
En Cilie verdwijnt weer.
“Cilie, waarom ga je steeds weg?” roep ik haar nog na.

Het eerste echte dorp stond op de oostkant van de huidige Hoofdstraat tussen het Kruis en de Bentinckslaan.
Het werd gebouwd door de Hollandsche Compagnie.
In Hoogeveen staan in 1633 ongeveer 10 huizen.
Omstreeks 1644 telde het dorp 32 huizen,
56 woonsteden en 252 inwoners.
Een woonstede is een helft van een tweekamer-woning.
Dat betekent één gezin per kamer.
De families Carsten, Witsenborg, Van Limburg Stirum en Bentinck gaan wonen in mooie huizen in het noorden van de Hoofdstraat: De Huizen.
Dit is in de 18de eeuw, als zij en andere rijke families alle veen van de compagnieën overgenomen hebben van de Hollanders en anderen.
Er zijn maar weinig mooie oude huizen over, maar de meeste die er nog zijn, staan nu op de monumentenlijst.
Dat betekent dat ze van grote waarde zijn en dus niet worden afgebroken.
Tussen deze huizen waren er nauwe steegjes.
Hier stonden piepkleine huisjes met maar één kamer.
Deze zijn allemaal afgebroken.

Het Kruis
Het Kruis bevindt zich op de plaats waar de Hoogeveense Vaart aftakkingen had naar het noorden (De Eerste Wijk, de huidige Hoofdstraat), het oosten (Oude Opgaande, het latere Haagje) en het zuiden (De Slood, nu Alteveerstraat).
Hier stonden de eerste huisjes, die nu zijn afgebroken.
Het huis met de Duivengaten werd iets later gebouwd in 1691.
Het is nu het oudste huis aan het Kruis.

De Huizen
Aan de Huizen staat Museum de 5000 Morgen.
Vroeger heette dit Huize Veenendal.
Dit was een landgoed van de familie Van Holthe tot Echten met een groot stuk land eromheen.
Dat werd verhuurd aan boeren.
Huize Veenendal is uit 1646 en daarmee één van de oudste huizen van Hoogeveen.
Het huis is sindsdien erg veranderd.
Alleen de kelder is nog hetzelfde.
In Museum de 5000 Morgen kun je allemaal spulletjes uit het Hoogeveen van vroeger vinden.

Eenkamerwoningen
Mensen met een gewoon baantje, zoals arbeiders, woonden in een éénkamerwoning tot en met de 19de eeuw.
Wie het wat beter had, had er een deel met een koestal aan vast gebouwd.
Deze éénkamerwoningen zijn helaas allemaal afgebroken.

Armenwerkhuis
Als je helemaal geen geld of werk had, ging je naar het armenwerkhuis.
Maar er moest wel iemand voor je betalen, anders werd je toch nog dakloos.
Tijdens een bezoek van koning Lodewijk Napoleon liet men hem zien dat er vele arme mensen waren.
De koning vond het zielig dat de armen geen werk of huis hadden.
Daarom schonk hij 20.000 gulden voor de bouw van een armenwerkhuis in Hoogeveen.
Het armenwerkhuis stond in de Van Echtenstraat, waar momenteel het postkantoor staat.

Terug --- Home

Hoofdstuk 8. Schippers --- Hoofdstuk 10. De velden